W zasadzie w każdej tradycji medytacyjnej bardzo istotną rolę odgrywa oddech i praktyki z nim związane. Trzeba jednak zrozumieć, że to, co jest określane jako pranajama nie jest wcale „ćwiczeniem oddechowym”, a sam termin „oddech” znaczy dla mistyka dużo więcej niż dla większości ludzi.
3 aspekty oddechu z perspektywy medytacji
Z perspektywy tradycji medytacyjnej możemy mówić o 3 aspektach oddechu.
A. Pierwszy to aspekt fizjologiczny – czyli cała fizjologia oddechu i doświadczenie z nią związane. Tego aspektu dotyczą wszelkie ćwiczenia, które skupiają się na wydłużeniu oddechu i usprawnieniu układu oddechowego i samego procesu oddychania. To bardzo istotna sprawa, choć dla mistyków ten aspekt jest ważny o tyle, że musimy nad nim pracować, by słaby lub płytki oddech nie przeszkadzał w realizacji zadań koncentracyjnych/medytacyjnych.
B. Drugi to aspekt psychologiczny: dla mistyka oddech bardziej niż strumieniem powietrza jest pewnego rodzaju prądem, który niesie różnego rodzaju treści: myśli, emocje, postawy, zachowania etc. I tego aspektu dotyczy używany przez niektórych termin „kontrola oddechu” – nie chodzi tu o kontrolę oddechu w sensie wydłużania go czy zatrzymywania, a o kontrolę tego co do nas i od nas płynie wraz z oddechem.
C. Ostatni to aspekt metafizyczny… Gdy pracując z aspektem psychologicznym uczymy się oczyszczać ten prąd niosący różne treści jakim jest nasz oddech, wówczas jesteśmy w stanie odnaleźć w nim doświadczenie głębokiej, niczym nie uwarunkowanej Obecności, która jest poza identyfikacją z ciałem, emocjami czy myślami.
(Nie jest to żadne tradycyjne zaszeregowanie, klasyfikacja ta pochodzi ode mnie, ale moim zdaniem trafnie pokazuje pole pracy nad oddechem.)
5 rodzajów praktyk pranajamy
Każdemu aspektowi oddechu przyporządkowane są określone ćwiczenia. Generalnie ja dzielę pranajamy, których nauczam, na 5 grup:
1. Techniki przygotowawcze do pranajamy, które mają za zadanie przygotować układ oddechowy w taki sposób, by np. nasz płytki oddech nie był dla nas przeszkodą do realizowania zadań koncentracyjnych lub uważnościowych w kolejnych grupach praktyk. Przykładami technik z tej grupy są ćwiczenia w różnych rodzajach oddychania (np. praktyka oddechu brzusznego), kapalabhati, bhastrika czy ćwiczenie wydłużania oddechu.
2. Pranajamy oczyszczające umysł. Są to ćwiczenia, które oczyszczają umysł z nadmiaru wrażeń, harmonizują energetykę organizmu oraz wprowadzają określoną pracę koncentracyjną (wizualizacje i synchronizowanie myśli z oddechem, a czasem koncentrację abstrakcyjną, np. na 5 żywiołach). Przygotowują też do praktyki recytacji mentalnej mantr. Tego typu technikami jest Najaz i 20 oddechów oczyszczających czy np. medytacja oddechu 5 żywiołów.
3. Ćwiczenia koncentracyjno-oddechowe. Do tego typu praktyk należą dwa ćwiczenia, w których pracę oddechową łączy się z prostą koncentracją, najczęściej wizualną lub wizualizacją, np.: oddech z koncentracją (wpatrywanie się w punkt w trakcie pracy z określonym rytmem oddechu, ew. wizualizacja tego punktu), oddechy z wizualizacją kształtów geometrycznych (np. oddech składający się z 3 faz – wdech, zatrzymanie po wdechu i wydech – może zostać zwizualizowany w postaci trójkąta, a długość boków tego trójkąta będzie odpowiadać długości poszczególnych faz oddechu, technikę tę opisuję we wspomnianym powyżej ebooku o pranajamie). Tego typu ćwiczenia ugruntowują pracę z zatrzymaniem oddechu po wdechu i po wydechu, jak również ćwiczą koncentrację na obiektach konkretnych, przygotowując w tej sposób umysł do bardziej abstrakcyjnych medytacji oddechowych.
4. Pranajamy projekcyjne. W tego typu ćwiczeniach wraz z poszczególnymi fazami oddechu kierujemy jego świadomość w wybrane miejsca w ciele lub poza ciałem, czasami pracując dodatkowo z mantrą. Najczęściej pracuje się w ten sposób dla celów związanych z uzdrawianiem. Jedną z podstawowych technik tego typu możecie znaleźć tutaj.
5. Medytacje oddechowe z abstrakcyjnym przedmiotem koncentracji. Tu pracując z oddechem naprzemiennym i zatrzymaniami oddechu, wprowadzamy koncentrację abstrakcyjną związaną z odczuciem wdychania, wchłaniania i oddawania (boskiej) energii. Jest to grupa ćwiczeń przydzielanych po pewnym czasie praktyki ze względu z jednej strony na dłuższe zatrzymywanie oddechu, a z drugiej – większą trudność, związaną z abstrakcyjną pracą koncentracyjną.
Aspekty oddechu a rodzaje praktyk
Jeżeli chcielibyśmy przyporządkować poszczególne grupy praktyk różnym aspektom oddechu to wyglądało by to tak:
Techniki przygotowawcze do pranajamy (1) są związane z pracą z aspektem fizjologicznym oddechu (A).
Techniki oczyszczające umysł (2), ćwiczenia koncentracyjno-oddechowe (3) oraz pranajamy projekcyjne (4) są związane z aspektem psychologicznym oddechu (B).
Natomiast medytacje oddechowe (5) są próbą dotknięcia metafizycznego aspektu oddechu (C).
Powyższe przyporządkowanie dotyczy technik, które pomagają nam pełniej pracować z danym aspektem. Natomiast oczywiście poprzez pracę w jakiejkolwiek technice możemy otworzyć się na doświadczenie zarówno fizjologiczne, jak i psychologiczne, a nawet metafizyczne. Zresztą nie tylko w pranajamie, ale i w prostych czynnościach, które wykonujemy w życiu codziennym.
Powodzenia!
bardzo ciekawy wpis, dziekuje
Dziękuję za to przejrzyste uporządkowanie rodzajów pranajamy ze wskazaniem ku czemu każda z nich służy. Nie jest to proste, będę wracać to tego opisu az w końcu to sobie w głowie poukładam. Pozdrawiam serdecznie