Codziennie wszyscy w mniej lub bardziej subtelny sposób doświadczamy cierpienia, czy to doznając dosłownego bólu, czy też nie radząc sobie z emocjami, odczuwając brak koncentracji, brak życiowej skuteczności w jakiejś dziedzinie, niespełnienie czy niepełną harmonię w relacjach z innymi, a może doświadczając po prostu nieokreślonej tęsknoty. Naturalną konsekwencją odczuwanego cierpienia jest poszukiwanie drogi jego usunięcia. Takie poszukiwania realizowali już od tysięcy lat jogini i mistycy w różnych tradycjach, wszyscy dochodząc do zgodnego wniosku, że rozwiązaniem jest szeroko-pojęta praktyka medytacyjna. Jedną z takich tradycji jest sufizm uniwersalny.

Sufizm – jak go zdefiniować?

W jednym z ostatnich wywiadów udzielonych przed swoją śmiercią, jeden z największych współczesnych mistrzów sufickich, dr Javad Nurbakhsh (1926-2008) podkreśla, że gdy praktyka medytacyjna jest już zdefiniowana słowami, to przestaje być sufizmem. Praktyka suficka odrzuca dogmatyzm, szufladkowanie i schematyczność, nie ceni się w tej ścieżce kształtowania określonego poglądu na rzeczy. W zamian za to proponuje się indywidualny zestaw praktyk, przydzielany uczniowi (murid) przez jego nauczyciela (naqib/khalif/murszid).

Głównym motywem jest porzucanie własnych uwarunkowań, które przywiązują nas do mniej lub bardziej subtelnego cierpienia. Drugim istotnym motywem jest skoncentrowanie się na uniwersalności przekazu mistycznego, który może istnieć w różnych formach. Dlatego Idries Shah stwierdził, że „sufizm (..) jest czymś, co pozwala zrozumieć religię, niezależnie od jej aktualnej formy zewnętrznej.”, a Inayat Khan pisze: „Nie można sufizmu nazwać religią, ponieważ jest on wolny od zasad, wyróżnień i rozróżnień, a więc podstaw, na których religie są budowane; nie może też być nazwany filozofią, jako że filozofia naucza badania natury ludzkiej poprzez jej jakości i odmiany, podczas gdy sufizm uczy jedności. Toteż najlepiej być może nazwać go treningiem poglądów.”

Ze względu na stosowane założenia i metody, można sklasyfikować sufizm jako specyficzną odmianę szeroko pojętej jogi, obok jogi klasycznej, tantry, wedanty czy różnych form buddyzmu itp. Cechą charakterystyczną sufizmu jest to, że odrzuca istnienie cudów (na rzecz prawa przyczyny i skutku) oraz że podkreśla zasadność poszukiwania harmonii między życiem wewnętrznym a zewnętrznym, czyli między praktyką medytacyjną a życiem zawodowym, rodzinnym, społecznym.

3 aspekty sufizmu

Fazal Inayat Khan podkreślał, że praktyka suficka ma trzy aspekty: jest niedefiniowalna, elastyczna i oparta o osobiste doświadczenie. Niedefiniowalna, ponieważ rzeczywistość istnieje bez potrzeby bycia definiowaną; elastyczna, ponieważ akceptuje każdą formę modlitwy czy medytacji, która jest odpowiednia na dany moment; oparta o doświadczenie, ponieważ odrzuca dogmaty i doświadczenia z drugiej ręki, skupiając się na osobistym doświadczeniu.

Dwa nurty sufizmu

Gdy przyjrzymy się, kto określa siebie jako sufiego lub swoją praktykę jako sufizm, wyraziście ujawni się podział na dwa – w zasadzie sprzeczne ze sobą – nurty.

Jednym z nich jest sufizm muzułmański, który nie jest przedmiotem moich rozważań w tym artykule.

Drugi to właśnie tzw. sufizm uniwersalny, nurt mistyczny (jogiczny/ medytacyjny), który wykształcił się na Bliskim Wschodzie (a później rozprzestrzenił na Europę, Afrykę i Azję, w tym na subkontynent indyjski). Przedstawiciele tego nurtu początek sufizmu upatrują najczęściej w czasach starotestamentowego proroka Abrahama, a zatem około 3 tysiące lat przed naszą erą. Historycznie jednak pierwsze zorganizowane szkoły sufich powstały w okolicach X wieku na terenie obecnego Afganistanu, na styku kultury indyjskiej i perskiej.

Hazrat Inayat Khan

Współcześnie nam znaną tradycję sufizmu uniwersalnego trudno oddzielić od jej najbardziej aktywnego i najbardziej znanego propagatora – Inayata Khana. Hazrat Inayat Khan przyszedł na świat w Barodzie w Indiach w 1882 roku, w rodzinie muzyków. Jego dziadkiem był Maula Bakhsh, wybitny muzyk, nazywany „indyjskimMedytacja joga sufizm Inayat Khan Bethoveenem”, założyciel Akademii Muzycznej w Barodzie. To w jego domu Inayat Khan dorastał, stykając się z osobami różnych wyznań, głównie muzułmanami, hinduskimi braminami czy wyznawcami zoroastryzmu. Sam Inayat Khan, tak jak jego dziadek i ojciec (Rahmat Khan), również wykazywał się olbrzymim talentem muzycznym, dzięki czemu w wieku 20 lat został profesorem zwyczajnym Akademii Muzycznej. Wieść o jego wspaniałym głosie i doskonałej grze na vinie szybko rozprzestrzeniła się na całe Indie, przez co był zapraszany do grania na dworach książąt.

Jednakże pomimo bycia docenianym na gruncie artystycznym, młody Inayat Khan nie czuje się spełniony. Pielgrzymuje po Indiach, odwiedzając m.in. grób sufickiego mistrza Moinuddina Chishti. Atmosfera tego miejsca zachęca go do dalszych poszukiwań. Wzmogły się one w 1902 roku, gdy zmarła jego ukochana matka i szukał wypełnienia pewnego rodzaju pustki. Coraz częściej przebywał w towarzystwie derwiszów i joginów. Zwracał się do wielu nauczycieli z prośbą o przyjęcie na ucznia, ale oni odsyłali go mówiąc, że nie mogą mu pomóc. W końcu, w 1904 roku, Inayat Khan poznał swojego murszida (nauczyciela), którym okazał się być Mohammed Abu Hashim Madani. Abu Hashim Madani inicjował go do sufickiej szkoły Chishti, ale też do 3 innych ścieżek (tarik) sufickich. Inayat Khan uczył się u niego przez 4 lata, aż do śmierci swojego nauczyciela. Przed swoją śmiercią Abu Hashim Madani upoważnił Inayata Khana do dalszego przekazywania nauczania, pobłogosławił go i polecił mu jechać na Zachód, by zharmonizował go ze Wschodem, przekazując mądrość sufizmu.

Śmierć nauczyciela (1908) zbiega się ze śmiercią ojca (1910). W związku z tym Inayat Khan decyduje się wypełnić życzenie nauczyciela i udać się do USA. Wraz z nim wyruszają do Ameryki brat Maheboob Khan i kuzyn Mohamed Ali Khan. Rok później dołącza do nich najmłodszy brat Inayata – Musharaff Moulamia Khan. Stosunkowo szybko dostosują się do nowej rzeczywistości i stopniowo coraz więcej uczniów zaczęło podążać za nauczaniem Inayata Khana w Ameryce, Anglii, Francji, Holandii i innych krajach. Prowadził też życie rodzinne:  poślubił Amerykankę o imieniu Ora Ray Baker (znaną też jako Pirani Ameena Begum), z którą miał czworo dzieci. Jako miejsce swojego pobytu wybrali Suresnes w pobliżu Paryża. Tam też odbywały się doroczne Letnie Szkoły, gdzie zjeżdżali się uczniowie z całego świata, by móc uczyć się u Inayata Khana. Oprócz tego Hazrat Inayat Khan intensywnie podróżował z wykładami. Zmarł przedwcześnie w 1927 roku, podczas swojej wizyty w Indiach.

Praktyki szkoły ezoterycznej (zakonu sufi)

Najważniejszą częścią nauczania Inayata Khana – sufizmu uniwersalnego – są praktyki tzw. szkoły ezoterycznej (wewnętrznej), określanej też jako „zakon sufi”. Zakon sufi jest inicjacyjną ścieżką (tarika) praktyki medytacyjnej, co oznacza, że aby zostać wprowadzonym przez nauczyciela do określonych praktyk, wymagana jest formalna inicjacja w linię przekazu, rytuał, w którym uczeń potwierdza swoją chęć uczenia się od danego nauczyciela i w określonej linii przekazu.

Sufizm uniwersalny Inayata Khana proponuje wielość różnych praktyk, które w pewnym uproszczeniu można zamknąć w następujących grupach:

  • kontakt osobisty z nauczycielem,
  • studiowanie tekstów wskazanych przez nauczyciela,
  • proste ćwiczenia fizyczne,
  • inwokacje, modlitwy i błogosławieństwa,
  • ćwiczenia zmiany postaw i zachowań – praktyki etyczne (np. 40 zasad),
  • koncentracja (murakaba lub muraquaba),
  • medytacje uważnościowe, a wśród nich: różne formy relaksu, medytacje chodzone, szagal (ćwiczenia związane z pracą ze zmysłami), amal (praktyki porzucania identyfikacji) oraz tzw. praktyki Jedności,
  • wazifa (praktyka medytacji z mantrą intonowaną na głos, czasem dodatkowo z koncentracją wzrokową lub wizualizacją),
  • fikar/fikr (praktyka medytacji z bezgłośną mantrą podawaną w myślach, synchronizowaną z oddechem),
  • sama/sema (praktyka ciszy poprzedzana przez muzykę medytacyjną),
  • zikar (inaczej zekr/zikr; praktyka medytacyjna, w której dana mantra łączona jest z ruchem tułowia i wykonywana dla urzeczywistnienia najwyższych 2 etapów w psychologii sufizmu).

Każda z tych grup praktyk jest stosowana w ściśle określonym celu. Piszę o tym w mojej książce „Medytacja w życiu codziennym”, być może o niektórych praktykach napiszę trochę więcej też na blogu.

Inne obszary nauczania Inayata Khana

Przekaz Inayata Khana nie ograniczał się jedynie do nauczania praktyki medytacyjnej (a zatem do szkoły ezoterycznej/zakonu sufi). Obejmował także inne obszary. Zasadniczo w głównym nurcie linii przekazu Inayata nauczano w następujących obszarach:

  • szkoła ezoteryczna – praktyka medytacyjna, charakter tej gałęzi nauczania sufickiego opisałem już powyżej;
  • ceremonia jedności ideałów religijnych (Universal Worship) – rytuał, w trakcie którego osiąga się jedność doświadczenia w ramach odmiennych religii poprzez czytania z objawionych ksiąg różnych religii na jeden wybrany temat,
  • grupy medytacji uzdrawiającej – nastawione na pracę ze świadomością nakierowaną na uzdrawianie;
  • zirat – praca z symboliką mistyczną, szczególnie przyrodniczą i rolniczą dla „kultywowania własnego serca”;
  • braterstwo i siostrzeństwo – jest to obszar nauczania sufickiego, gdzie przekazuje się osobom nieinicjowanym w szkołę ezoteryczną pewne treści nauczania sufickiego, które są zrozumiałe i dostępne dla osób nieinicjowanych, a które mogą przynieść im wymierne korzyści w życiu codziennym, jak również obszar kultywowania poczucia braterstwa z innymi ludźmi, niezależnie od różnic w poglądach, rasie, religii itp.

Tradycja nauczyciel – uczeń

Trzeba pamiętać, że jednak tradycja sufizmu to przede wszystkim tradycja relacji nauczyciel-uczeń. Kontekst praktyki nie jest wyznaczany tu przez wiedzę teoretyczną ani nawet przez znajomość narzędzi, którymi operuje się na ścieżce. Kontekst wyznaczają dwa inne elementy – Ideał, który ma nas prowadzić na ścieżce oraz nauczyciel, który jest tu niejako łącznikiem pomiędzy nami a tym Ideałem.

Mój nauczyciel, Karimbakhsh Witteveen, pisze: „Między nauczycielem a uczniem (…) rodzi się głęboka (…) więź, polegająca na wzajemnym oddziaływaniu i zaufaniu, oddaniu i sympatii. Zaczyna się od inicjacji, stanowiącej jak gdyby przepustkę na ścieżce. Inicjowany otrzymuje błogosławieństwo nauczyciela i przyrzeka solennie podążać za swym przewodnikiem. Następnie nauczyciel udziela nauk, zalecając praktyki dostosowane do charakteru i możliwości ucznia. (…) Oddanie ucznia i ufność pokładana w nauczycielu nadaje tym praktykom głębsze znaczenie. Nauczyciel ofiarowuje także uczniowi pomoc w oczyszczaniu umysłu. (…) Tym samym pomaga mu w trudnym procesie oduczania się.”

Co dalej?

Oczywiście ani ten artykuł, ani nawet moja książka o sufizmie, nie wyczerpują w pełni tematu, ponieważ nauczanie i praktyka sufizmu uniwersalnego jest związana z indywidualnym doborem treści i praktyk dla konkretnej osoby przez nauczyciela. Jeśli idee, przedstawione tu przeze mnie, w jakiś sposób Cię inspirują do działania – napisz do mnie.

Maciek Wielobób

Share This