W mojej książce “Uważność w praktyce” piszę – obok technik, które nam się kojarzą z tradycją medytacji – o czymś, co jest niezbywalną częścią tradycji (choć dla wielu osób mniej oczywistą), a mianowicie o introspekcji. Introspekcja to sztuka zadawania sobie pytań. Jest stosowana nie tylko przez szkoły medytacyjne, ale i we współczesnej psychologii stosowanej, choćby w psychoterapii czy coachingu (ew. autocoachingu).
Dla psychologa tego typu pytania są interesujące ze względu na pobudzanie ciekawości, kreatywności, stymulowanie do szukania odpowiedzi i rozwiązań, a także przez to, że pozwalają skuteczniej skupić swoją uwagę na przedmiocie pytania. Dla mistyka, tego typu podejście może też być czasem pomocne, ale introspekcja interesuje go głównie jako narzędzie poznania siebie. Interesująca jest zatem nie tyle odpowiedź na postawione pytanie, ale to jaka w nas powstaje reakcja i co ona nam o nas mówi.
Tę różnicę w podejściu do pytań między psychologią a mistycyzmem widać też w wartościowaniu rodzajów pytań. Dla psychologa mniejszą wartość będą miały pytania zamknięte (czy…?), a większą otwarte pytania pomagające znaleźć rozwiązania (kto…? kiedy…? gdzie…? co? jak?) oraz otwarte pytania pomagające zrozumieć mechanizmy psychiczne i motywy podejmowania działań (dlaczego…? po co…?). Dla mistyka typ pytania nie będzie miał tak wielkiego znaczenia, jak to czy pytanie wywołuje w nas jakąś reakcję, która pozwala nauczyć się czegoś o sobie. Dlatego w wielu wypadkach mniej będzie ważny typ pytania, a bardziej tematyka, przedmiot pytania. Czy w nas coś porusza, zmienia nasze doświadczenie czy nie.
Oczywiście jak wszystko w mistycyzmie, na duchowej ścieżce, podlega to eksperymentom, trzeba sobie sprawdzić jak to działa na nas samych! Może się zdarzyć, że na duchowej ścieżce będziemy chcieli użyć pytań do siebie o charakterze psychologicznym i to jest jak najbardziej w porządku. Jednak, by nie ryzykować samooszukiwania się, musimy wtedy pamiętać o sufickiej zasadzie, którą propagował Idries Shah: poznaj swoje motywy, a następnie poznaj motywy swoich motywów!
