Profilaktyka i leczenie problemów z narządem ruchu (kręgosłup, stawy itp.), ale i z układem krążenia i nerwowym, są najpopularniejszymi motywami podejmowania praktyki asan jogi. W przedmowie do mojej pierwszej książki „Terapia jogą” (którą można pobrać bezpłatnie w pdfie, zapisując się na mój newsletter w wyskakującym okienku lub formularzu pod tekstem), Srivatsa Ramaswami pisze tak:
Jak wskazuje źródłosłów terminu joga, joga skupia się na integracji. Jamy pomagają praktykującym jogę być w stanie integracji z zewnętrznymi obiektami i istotami, jak również uzdrawiają nasze związki z ludźmi, wprowadzając je w stan równowagi. Nijamy pomagają uczynić nasze nawyki częścią koherentnego wzorca behawioralnego, jak również leczą problemy natury behawioralnej. Asany pomagają zredukować schorzenia, ustawiają strukturę ciała, regulują centra energetyczne. (…) Pranajama jest doskonałym narzędziem do usuwania schorzeń (…) płuc z układem oddechowym oraz serca z układem krążenia. Ponadto pranajama pomaga usuwać zaburzenia umysłowe, co podkreślają Jogasutry Patańdżalego. Pratyahara pomaga zredukować samowolę zmysłów. Wewnętrzne praktyki dharany, dhyany i samadhi naprawiają rozproszony umysł poprzez zmianę połączeń nerwowych w mózgu, jak również pomagają dążyć do jednopunktowości. Ekagrata, czyli jednopunktowość poprawia zdrowie psychiczne i stwarza przepływ spokoju w umyśle. W ten właśnie sposób joga jest doskonałą nauką o leczeniu.
Krishnacharya, u którego się uczył przez 33 lata Ramaswami, był niewątpliwie wybitnym terapeutą, łącząc swoją wiedzę na temat jogi z wiedzą o ajurwedzie i leczeniu. Ramaswami, obok innych długoletnich uczniów swojego nauczyciela takich jak A.G. Mohan, T.K.V. Desikachar, T.K. Śribhashyam, przekazuje dziedzictwo terapii jogą, które poznał u swojego nauczyciela, uzupełniając je współczesną wiedzą medyczną. Poniżej kilka wskazówek dla praktyki korzystnej dla układu krążenia, wyłuskanych z nauczania Krishnamacharyi i Ramaswamiego:
- Serca nie należy przeciążać. Dla Ramaswamiego filozofia praktyki asan różni się znacząco od filozofii ćwiczeń aerobowych: tętno w czasie praktyki nie powinno wzrastać wyraźnie. Dlatego też pracujemy z wydłużonym, rytmicznym oddechem, cały czas w tym samym rytmie (np. 5 sekund wdech – 5 sekund wydech). Nie zaczynamy pozycji czy sekwencji, jeśli oddech nie jest pod naszą kontrolą. Odpoczywamy, gdy oddech wymyka się naszej kontroli. (więcej o oddechu w asanach jogi tutaj)
- Wg Krishnamacharyi istotny wpływ na utratę sprawności serca i układu krążenia ma spowodowane zła postawą i działaniem grawitacji postępujące z wiekiem opadanie serca i osierdzia, jak również utrata przez nie elastyczności. Dlatego też ważnym wątkiem praktyki wg Krishnamacharyi i Ramaswamiego jest praktyka pozycji odwróconych (szczególnie sarvangasany /najlepiej z bandhami/), vinyas z rękami do góry (unoszą narządy i mięśnie tułowia do góry) oraz bandh (szczególnie uddiyana bandhy). Taka praktyka ma ograniczyć opadanie narządów i utratę elastyczności przez narządy. Vinyasy z ramionami do góry ponadto wzmacniają mięsień sercowy.
- Kolejnym ważnym wątkiem „jogi dla układu krążenia” jest wspomaganie krążenia krwi. Krążenie (rakta sanćara) – w pewnym uproszczeniu oczywiście – składa się z 2 procesów. Pierwszym z nich jest powrót krwi żylnej do serca, skąd następnie jest przepompowywana do różnych części ciała (szczególnie płuc i nerek, spełniających funkcje oczyszczające). W praktyce asan zajmujemy się głównie wspomaganiem tego właśnie procesu. Krew trafia do rozmaitych tkanek w ciele, jednakże musi później wrócić do serca. Mięśnie (szczególnie szkieletowe) pozostają w stanie częściowego skurczu cały czas. Skurcz ten pomaga „wycisnąć” z mięśni krew z powrotem do większych naczyń krwionośnych systemu żylnego. Ten system, tzw. pompy mięśniowej, działa nawet u osób niezbyt aktywnych ruchowo (ze względu na stały tonus mięśni, jak również zastawki w żyłach, które zapobiegają cofaniu się krwi), jednakże jest mało wydolny. Jeśli ten system jest mało wydolny, to powrót krwi żylnej jest skąpy – serce musi wykonywać większą ilość uderzeń. Praktykując asany i pranajamę, dążymy do tego, by serce, przepompowując tę samą objętość krwi, musiało uderzać mniej razy (przez co zmniejszamy obciążenie mięśnia sercowego). By wspomóc ten proces, stosuje się asany i vinyasy, które aktywizują zjawisko „pompy mięśniowej” (jeśli są dobrze rozplanowane – w różnych pozycjach i w różnych zakresach – to obejmą swoim oddziaływaniem cały organizm).
- Wg Krishnamacharyi i Ramaswamiego niezwykle istotny wpływ na efektywny powrót krwi żylnej do serca ma również proces oddychania. Gdy w trakcie wdechu klatka piersiowa rozszerza się, a przepona obniża się – w klatce piersiowej tworzy się próżnia ze względu na różnicę ciśnień między wnętrzem klatki piersiowej a atmosferą na zewnątrz ciała. To zjawisko aktywuje proces wdechu. Gdy kończy się wdech, zaczyna się wydech i część powietrza z płuc jest wydalana na zewnątrz. Dla nas istotne jest, że pojawiająca się w momencie rozszerzania klatki piersiowej próżnia wywiera również wpływ na serce. Krew, która powoli porusza się przez żyłę główną, jest zasysana przez tę częściową próżnię, czego efektem jest przyspieszenie przepływu krwi do komory serca. Ramaswami nazywa to zjawisko efektem „pompy oddechowej”. Ciśnienie ujemne w jamie klatki piersiowej zwiększa się jeszcze bardziej poprzez rozszerzanie klatki piersiowej i jest utrzymywane przez dłuższy czas na skutek zastosowania techniki zatrzymania powietrza po wdechu. W taki właśnie sposób sesja pranajamy z kumbhaką (zatrzymaniem oddechu) wspomaga powrót krwi żylnej do serca.
- Istnieją również techniki, dzięki którym znaczna ilość mięśni i tkanek wewnątrz ciała również poddawana jest ćwiczeniu. Głębokie wdechy wykonywane w trakcie ćwiczeń pranajamy przesuwają przeponę w dół, wywierając w ten sposób korzystny nacisk na narządy brzucha i miednicy. Wykonuje się również mula bandhę oraz uddiyana bandhę (w trakcie zatrzymania oddechu po wydechu), tak że nacisk na narządy wewnętrzne (narządy brzucha i miednicy) wytwarzany jest od góry, od spodu oraz od tyłu, zwiększając wymianę krwi w narządach brzucha i miednicy. Za pomocą pełnej uddiyana bandhy jesteśmy w stanie wywrzeć delikatny, zdrowy nacisk nawet na mięsień sercowy, zapewniając mu delikatny masaż i rozwijając w tym procesie jego elastyczność. Efekt masażu na narządy wewnętrzne wytwarzają też techniki takie jak kapalabhati czy bhastrika.
- Dla wzmocnienia powrotu krwi żylnej do serca stosuje się ponadto pozycje odwrócone (które mają wspomniane już wcześniej działanie antygrawitacyjne): stanie na głowie, świeca i ich warianty. Ćwiczenia te są także istotne dla odciążenia serca, a także dla odciążenia żył w nogach (profilaktyka żylaków). Wbrew potocznym opiniom dzięki odpowiednim mechanizmom regulacji krążenia nie zwiększa się znacząco dopływ krwi do mózgu podczas wykonywania pozycji odwróconych.
Dziękuję za tę esencję wiedzy. Pozdrawiam serdecznie!