W popularnej literaturze na temat ajurwedy dużo wspomina się o 3 doszach i ustalaniu konstytucji ajurwedyjskiej. Jednakże z punktu widzenia klasycznych tekstów ajurwedy – najważniejszą koncepcją dotyczącą diagnozy i leczenia w ajurwedzie jest koncepcja 20 właściwości natury. Oczywiście jest niezliczona ilość rozmaitych właściwości, ale w ajurwedzie uważa się, że jest 20 najważniejszych z punktu widzenia utrzymania harmonii i zdrowia organizmu. Właściwości te pogrupowane w 10 par przeciwieństw są podstawą systemu diagnostycznego i leczniczego ajurwedy.
20 właściwości w ajurwedzie
ciężki
powolny
zimny
oleisty
śliski
stały
miękki
statyczny
subtelny
niejasny
lekki
szybki
gorący
suchy
szorstki
płynny
twardy
ruchliwy
niesubtelny
jasny
20 właściwości nie należy brać zbyt dosłownie, tylko obserwować jak objawiają się one w ciele. Każda z tych właściwości wytrącona z równowagi generuje potencjalnie różne problemu. Np. Suchość może objawiać się w stawie kolanowym (strzelanie w stawach, degeneracja stawu), w układzie trawiennym (zaparcia), śluzówce układu oddechowego (podrażnienie śluzówki). Podobnie zbyt dużo oleistości może objawiać się w zbyt dużej ilości mazi w stawach i niestabilności stawów (szczególnie kolana), a w układzie pokarmowym w tendencji do biegunek etc.
Procedura diagnostyczno-lecznicza w ajurwedzie w niewielkim uproszczeniu wygląda tak: diagnozuję które czynniki są w nadmiarze w organizmie i zajmuję się uzupełnieniem przeciwnej właściwości poprzez odpowiednią dietę, zioła, praktykę asan, pranajamy i medytacji. Najprostszym przykładem może być osoba z tendencjami do kataru i/lub dużej ilości śluzu / flegmy w organizmie, której możemy polecić jedzenie kasz (szczególnie gryczanej i jaglanej) i np. dosyć dynamiczną praktykę asan, zakończoną kriyą kapalabhati. Z kolei jeżeli ktoś ma wysuszone stawy lub śluzówki warto mu zalecić jedzenie ciepłych zup, ograniczenie suchych pokarmów i praktyka bardziej statyczna, ale z rozluźnionym ciałem.
W dietetyce ajurwedyjskiej rozwinięto z kolei koncepcję 6 smaków, którą również możemy wykorzystywać do leczenia lub zapobiegania nierównowadze 20 właściwości. Poniżej przedstawiam 6 smaków i żywioły i właściwości, które są wzmacniane przez poszczególne smaki.
Smak | Żywioł | Właściwości |
Słodki Kwaśny Słony Ostry Gorzki Cierpki | Ziemia, woda Ziemia, ogień Woda, ogień Ogień, powietrze Powietrze, przestrzeń Powietrze, ziemia | Oleisty, ciężki, zimny Oleisty, lekki, gorący Oleisty, ciężki, gorący Suchy, lekki, gorący Suchy, lekki, zimny Suchy, ciężki, zimny |
Oczywiście jedzenie posiada także inne właściwości, stąd warto zacząć przyglądać się swojemu pożywieniu w kontekście problemów zdrowotnych, które przejawiamy. Złotą zasadą jest oczywista rada, aby zawierać w swoim jedzeniu wszystkie smaki, ze szczególnym naciskiem na gorzki i cierpki, które przeważnie zaniedbujemy, gdyż są mniej smaczne. Gorzki smak znajdziemy chociażby w zielonych, liściastych warzywach (sałata), a cierpki np. w skórkach cytrusów.
